dots-menu
×

Home  »  The Oxford Book of Latin Verse  »  To Claudius Etruscus on the Death of his Father

Heathcote William Garrod, comp. (1878–1960). The Oxford Book of Latin Verse. 1912.

Publius Papinius Statius c.A.D. 45–c.A.D. 96

To Claudius Etruscus on the Death of his Father

SVMMA deum, Pietas, cuius gratissima caelo

rara profanatas inspectant numina terras,

huc uittata comam niueoque insignis amictu,

qualis adhuc praesens nullaque expulsa nocentum

fraude rudis populos atque aurea regna colebas,

mitibus exsequiis ades et lugentis Etrusci

cerne pios fletus laudataque lumina terge.

nam quis inexpleto rumpentem pectora questu

complexumque rogos incumbentemque fauillis

aspiciens non aut primaeuae funera plangi

coniugis aut nati modo pubescentia credat

ora rapi flammis? pater est qui fletur. adeste

dique hominesque sacris. procul hinc, procul ite nocentes,

si cui corde nefas tacitum fessique senectus

longa patris, si quis pulsatae conscius anguem

matris et inferna rigidum timet Aeacon urna:

insontis castosque uoco. tenet ecce senilis

leniter implicitos uultus sanctamque parentis

canitiem spargit lacrimis animaeque supremum

frigus amat; celeris genitoris filius annos

(mira fides!) nigrasque putat properasse Sorores.

Exsultent placidi Lethaea ad flumina manes,

Elysiae gaudete domus; date serta per aras,

festaque pallentis hilarent altaria lucos.

felix, a, nimium felix plorataque nato

umbra uenit. longe Furiarum sibila, longe

tergeminus custos, penitus uia longa patescat

manibus egregiis. eat horrendumque silentis

accedat domini solium, gratisque supremas

perferat, et totidem iuueni roget anxius annos.

Macte pio gemitu! dabimus solatia dignis

luctibus Aoniasque tuo sacrabimus ultro

inferias, Etrusce, seni! tu largus Eoa

germina, tu messis Cilicumque Arabumque superbas

merge rogis; ferat ignis opes heredis et alto

aggere missuri nitido pia nubila caelo

stipentur cineres: nos non arsura feremus

munera, uenturosque tuus durabit in annos

me monstrante dolor. neque enim mihi flere parentem

ignotum; similis gemui proiectus ad ignis.

ille mihi tua damna dies compescere cantu

suadet, et ipse tuli quos nunc tibi confero questus.

Non tibi clara quidem, senior placidissime, gentis

linea nec proauis demissum stemma, sed ingens

suppleuit fortuna genus culpamque parentum

occuluit. nec enim dominos de plebe tulisti,

sed quibus occasus pariter famulantur et ortus.

nec pudor iste tibi: quid enim terrisque poloque

parendi sine lege manet? uice cuncta reguntur

alternisque premunt. propriis sub regibus omnis

terra; premit felix regum diademata Roma;

hanc ducibus frenare datum; mox crescit in illos

imperium superis. sed habent et numina legem:

seruit et astrorum uelox chorus et uaga seruit

luna, nec iniussae totiens redit orbita lucis,

et (modo si fas est aequare iacentia summis)

pertulit Eurysthei Tirynthius horrida regis

pacta, nec erubuit famulantis fistula Phoebi.

Sed neque barbaricis Latio transmissus ab oris:

Smyrna tibi gentile solum potusque uerendo

fonte Meles Hermique uadum, quo Lydius intrat

Bacchus et aurato reficit sua cornua limo.

laeta dehinc series uariisque ex ordine curis

auctus honos; semperque gradi prope numina, semper

Caesareum coluisse latus sacrisque deorum

arcanis haerere datum. Tibereia primum

aula tibi uixdum ora noua mutante iuuenta

panditur. hic annis multa super indole uictis

libertas oblata uenit; nec proximus heres,

immitis quamquam et Furiis agitatus, abegit.

huic et in Arctoas tendis comes usque pruinas

terribilem affatu passus uisuque tyrannum

immanemque suis, ut qui metuenda ferarum

corda domant mersasque iubent iam sanguine tacto

reddere ab ore manus et nulla uiuere praeda.

praecipuos sed enim merito surrexit in actus

nondum stelligerum senior dimissus in axem

Claudius et longo transmittit habere nepoti.

quis superos metuens pariter tot templa, tot aras

promeruisse datur? summi Iouis aliger Arcas

nuntius; imbrifera potitur Thaumantide Iuno;

stat celer obsequio iussa ad Neptunia Triton:

tu totiens mutata ducum iuga rite tulisti

integer, inque omni felix tua cumba profundo.

Iamque piam lux alta domum praecelsaque toto

intrauit Fortuna gradu; iam creditur uni

sanctarum digestus opum partaeque per omnis

diuitiae populos magnique impendia mundi.

quicquid ab auriferis eiectat Hiberia fossis,

Dalmatico quod monte nitet, quod messibus Afris

uerritur, aestiferi quicquid terit area Nili,

quodque legit mersus pelagi scrutator Eoi,

et Lacedaemonii pecuaria culta Galaesi

perspicuaeque niues Massylaque robora et Indi

dentis honos: uni parent commissa ministro,

quae Boreas quaeque Eurus atrox, quae nubilus Auster

inuehit: hibernos citius numeraueris imbris

siluarumque comas. uigil idem animique sagacis

cognitus euoluit quantum Romana sub omni

pila die quantumque tribus, quid templa, quid alti

undarum cursus, quid propugnacula poscant

aequoris aut longe series porrecta uiarum;

quod domini celsis niteat laquearibus aurum,

quae diuum in uultus igni formanda liquescat

massa, quid Ausoniae scriptum crepet igne Monetae.

hinc tibi rara quies animoque exclusa uoluptas,

exiguaeque dapes et numquam laesa profundo’

cura mero; sed iura tamen genialia cordi

et mentem uincire toris ac iungere festa

conubia et fidos domino genuisse clientis.

Quis sublime genus formamque insignis Etruscae

nesciat? haud quamquam proprio mihi cognita uisu,

sed decus eximium famae par reddit imago,

uultibus et similis natorum gratia monstrat.

nec uulgare genus; fascis summamque curulem

frater et Ausonios ensis mandataque fidus

signa tulit, cum prima trucis amentia Dacos

impulit et magno gens est damnata triumpho.

sic quicquid patrio cessatum a sanguine, mater

reddidit, obscurumque latus clarescere uidit

conubio gauisa domus. nec pignora longe;

quippe bis ad partus uenit Lucina manuque

ipsa leui grauidos tetigit fecunda labores.

felix a! si longa dies, si cernere uultus

natorum uiridisque genas tibi iusta dedissent

stamina! sed media cecidere abrupta iuuenta:

gaudia florentisque manu scidit Atropos annos;

qualia pallentis declinant lilia culmos

pubentesque rosae primos moriuntur ad austros,

aut ubi uerna nouis exspirat purpura pratis.

illa sagittiferi circumuolitastis Amores

funera maternoque rogos unxistis amomo;

nec modus aut pennis laceris aut crinibus ignem

spargere, collectaeque pyram struxere pharetrae.

quas tunc inferias aut quae lamenta dedisses

maternis, Etrusce, rogis, qui funera patris

haud matura putas atque hos pius ingemis annos!

Illum et qui nutu superas nunc temperat arcis

progeniem claram terris partitus et astris,

laetus Idumaei donauit honore triumphi,

dignatusque loco uictricis et ordine pompae

non uetuit, tenuesque nihil minuere parentes.

atque idem in cuneos populo deduxit equestris,

mutauitque genus laeuaeque ignobile ferrum

exuit et celso natorum aequauit honorem.

dextra bis octonis fluxerunt saecula lustris,

atque aeui sine nube tenor. quam diues in usus

natorum totoque uolens excedere censu,

testis adhuc largi nitor inde assuetus Etrusci,

cui tua non humilis dedit indulgentia mores.

hunc siquidem amplexu semper reuocante tenebas

blandus et imperio numquam pater; huius honori

pronior ipse etiam gaudebat cedere frater.

Quas tibi deuoti iuuenes pro patre renato,

summe ducum, gratis, aut quae pia uota rependunt!

tu (seu tarda situ rebusque exhausta senectus

errauit, seu blanda diu Fortuna regressum

maluit) attonitum et uenturi fulminis ictus

horrentem tonitru tantum lenique procella

contentus monuisse senem; cumque horrida supra

aequora curarum socius procul Itala rura

linqueret, hic mollis Campani litoris oras

et Diomedeas concedere iussus in arcis,

atque hospes, non exsul, erat. nec longa moratus

Romuleum reseras iterum, Germanice, limen

maerentemque foues inclinatosque penatis

erigis. haut mirum, ductor placidissime, quando

haec est quae uictis parcentia foedera Cattis,

quaeque suum Dacis donat clementia montem,

quae modo Marcomanos post horrida bella uagosque

Sauromatas Latio non est dignata triumpho.

Iamque in fine dies, et inexorabile pensum

deficit. hic maesti pietas me poscit Etrusci

qualia nec Siculae modulantur carmina rupes

nec fati iam certus olor saeuique marita

Tereos. heu quantis lassantem bracchia uidi

planctibus et prono fusum super oscula uultu!

uix famuli comitesque tenent, uix arduus ignis

summouet. haut aliter gemuit per Sunia Theseus

litora qui falsis deceperat Aegea uelis.

tunc immane gemens foedatusque ora tepentis

affatur cineres: ‘cur nos, fidissime, linquis

fortuna redeunte, pater? modo numina magni

praesidis atque breuis superum placauimus iras,

nec frueris? tantique orbatus muneris usu

ad manis, ingrate, fugis? nec flectere Parcas

aut placare malae datur aspera numina Lethes?

felix, cui magna patrem ceruice uehenti

sacra Mycenaeae patuit reuerentia flammae!

quique tener saeuis genitorem Scipio Poenis

abstulit, et Lydi pietas temeraria Lausi.

ergo et Thessalici coniunx pensare mariti

funus, et immitem potuit Styga uincere supplex

Thracius? hoc quanto melius pro patre liceret!

non totus rapiere tamen, nec funera mittam

longius; hic manis, hic intra tecta tenebo:

tu custos dominusque laris, tibi cuncta tuorum

parebunt; ego rite minor semperque secundus

assiduas libabo dapes et pocula sacris

manibus effigiesque colam: te lucida saxa,

te similem doctae referet mihi linea cerae;

nunc ebur et fuluum uultus imitabitur aurum.

inde uiam morum longaeque examina uitae

affatusque pios monituraque somnia poscam.’

Talia dicentem genitor dulcedine laeta

audit, et immitis lente descendit ad umbras

uerbaque dilecate fert narraturus Etruscae.

Salue supremum, senior mitissime patrum,

supremumque uale, qui numquam sospite nato

triste chaos maestique situs patiere sepulcri.

semper odoratis spirabunt floribus arae,

semper et Assyrios felix bibet urna liquores

et lacrimas, qui maior honos. hic sacra litabit

manibus eque tua tumulum tellure leuabit.

nostra quoque exemplo meritus tibi carmine sancit

hoc etiam gaudens cinerem donasse sepulcro.